Wegvallen quota biedt nieuwe kansen voor Belgische zuivelsector

In nieuw Europees landbouw- en handelsbeleid hebben quota geen zin
Sedert 1992 heeft de EU gekozen voor een beleid van lagere prijzen aangevuld met rechtstreekse inkomenssteun. De zuivelsector kwam als laatste sector aan de beurt met de Hervorming van Luxemburg in 2003 die gedurende 4 jaar geïmplementeerd werd en in 2007 volledig gerealiseerd was. Subsidies voor uitvoer van zuivelproducten op de wereldmarkt werden op nul gezet, andere subsidies voor afzet in de EU werden afgeschaft. De EU schreef zich hiermee in in de vrijmaking van de wereldhandel. Het subsidiëren van de uitvoer van landbouwproducten, ten nadele van de landbouw in ontwikkelingslanden, was bovendien maatschappelijk niet meer aanvaardbaar. Ook invoerheffingen werden verlaagd en zullen op termijn verder afgebouwd worden. In een dergelijk scenario, waarbij onze grenzen open staan en subsidies voor uitvoer afgeschaft zijn, hebben quota geen enkele zin meer. Quota kunnen slechts prijsverhogend werken indien de eigen markt voldoende afgeschermd is. Het terugplooien op de eigen markt is zowel politiek niet haalbaar als economisch en maatschappelijk ongewenst. Europa zal zijn rol moeten spelen in het verschaffen van voldoende voedsel aan de wereldbevolking. De uitdagingen zijn hier enorm.

Reeds in 2009 is duidelijk aangetoond dat de quota toegepast in het nieuwe landbouw- en handelsbeleid hun rol als prijsverhogend instrument niet meer kunnen vervullen.

Quota zijn in veel lidstaten reeds zonder effect
Het verdwijnen van de quota op 1 april 2015 staat reeds sedert 2003 vast. De melkveehouders hebben dus heel wat tijd gekregen om zich voor te bereiden op deze verandering. In de laatste quotacampagne 2013/2014 bleven maar liefst 20 van de 28 lidstaten onder hun toegewezen quotum. 14 lidstaten bleven zelfs 10 % of meer onder hun quotum. Daar speelden de quota hun rol als volumeregelaar niet meer. De markt en de melkprijs hebben in die lidstaten deze rol overgenomen en bepalen voortaan de hoeveelheid melk die geproduceerd wordt.

Met de geleidelijke verhoging van de melkquota als voorbereiding op hun definitieve afschaffing is de regionale specialisatie binnen Europa weer kunnen werken. Dat betekent dat landbouwproducten vooral daar geproduceerd worden waar de productieomstandigheden het gunstigst zijn. Zo is de melkproductie in Noord-West-Europa (westen van Frankrijk, België, Nederland, Duitsland, Denemarken, Polen, Baltische staten) duidelijk toegenomen, terwijl de het Zuiden en Zuid-Oosten van de EU een aanzienlijke daling kende.

Groeiende wereldmarkt biedt kansen
Het verbruik aan melk en zuivel is op wereldvlak in de periode 2005-2013 met 19 % of 125 mia liter gestegen. Elk jaar nam het verbruik dus met bijna 16 miljard liter of 2,4 % toe. Dit is deels te wijten aan de stijgende wereldbevolking, maar ook aan de veranderende levensstijl in de opkomende landen. Wanneer de welvaart stijgt willen de mensen meer dierlijke eiwitten consumeren en melk en zuivelproducten met hun gezondheidstroeven scoren daarbij goed. Alle experten zijn het er over eens dat de groei van het verbruik van zuivel op wereldvlak in de komende 10 jaar doorgaat en dit met zo’n 2 à 3 % per jaar. Deze groei doet zich vooral voor in Azië, Zuid-Amerika en Afrika.

“De vraag naar zuivelproducten zal in de komende jaren verder stijgen, maar vooral buiten de EU en in regio’s die nu reeds deficitair zijn in melk. De huidige exportregio’s zullen extra melk moeten produceren om aan deze vraag tegemoet te komen. Daarbij is ook een rol weggelegd voor de EU en voor België”, aldus Kevin Bellamy, senior zuivelexpert bij Rabobank en gastspreker op de jaarvergadering van BCZ in juni 2014.

De voorbij jaren is die wereldhandel reeds sterk gestegen. Tevens zijn de prijzen op wereldvlak fors toegenomen: in de periode 1994 – 2006 bedroeg de wereldmarktprijs voor volle melkpoeder gemiddeld 1.838 USD/ton, in 2007-2014 was dat gemiddeld 3.741 USD/ton. Voor 2007 waren er nog exportsubsidies voor melkpoeder vanuit Europa, nadien niet meer. De EU kan nu zonder subsidies exporteren op de wereldmarkt en kan de nieuwe kansen grijpen. 

Belgische melkveehouders genieten mee van de kansen op wereldvlak
De sterk verbeterde melkprijs in ons land, nl. 34,4 euro/100 l, uitbetaald in de periode 2010 tot en met 2014, tegenover 30,8 in 2007-2009 en 28.7 in 2004-2006 is te danken aan de goede exportmogelijkheden. De zuivelsector kan alleen ontsnappen aan de onderhandelingsmacht van de grootwarenhuizen als de export goed loopt. Dan pas kunnen prijzen toenemen.

In de aanloop naar het wegvallen van de quota hebben onze melkveehouders de quotaverhogingen steeds volledig benut. Zij willen duidelijk meegaan in het groeiscenario. Zo stegen de melkleveringen in de periode 2006 tot 2014 in ons land maar liefst met 18 % ! Ook de zuivelindustrie anticipeerde op de quota-vrije periode : de investeringen zijn de afgelopen 3 jaar maar liefst 50 % hoger dan in de jaren voordien. Alle extra melk kon verwerkt en gecommercialiseerd worden. Inmiddels is de productiecapaciteit van onze zuivelindustrie uitgebreid, gemoderniseerd en is ook het productassortiment verbeterd. De zuivelindustrie is klaar om de exportkansen die er komen te benutten. Tevens wordt er nog een kleine groei op Europese markt verwacht. Het wegvallen van de quota zal nieuwe zuurstof bieden aan de ganse zuivelsector, we zien nu reeds een verhoogde dynamiek !

Wegvallen van quota kan tijdelijk voor overgangsproblemen zorgen.
Als gevolg van de goede melkprijzen in 2013 en 2014 is de melkproductie in de EU en in nagenoeg heel de wereld bijzonder fors gestegen. Deze toename was groter dan de normale stijging van de vraag en hierdoor kwamen de prijzen onder druk te staan. Daar bovenop kwam het embargo van Rusland en het tijdelijk wegvallen van de Chinese vraag (China kende zo’n enorme expansie van de invoer dat er nu tijdelijk stocks zijn die eerst moeten weggewerkt worden). Hierdoor daalden de prijzen nog sterker. Begin januari 2015 is aan de prijsval van de zuivelproducten een einde gekomen en zien we een stabilisatie en zelfs tekenen van opleving. Evenwel zijn de sterk gedaalde afzetprijzen nog niet volledig in de melkprijs aan de boer verrekend.

De eerste 6 maanden zullen we dus met moeilijke marktomstandigheden te kampen hebben. Een sterke stijging van de melkleveringen na 1 april 2015 is niet gewenst en zou de prille heropleving geen goed doen. De quota-uitstap kan op korte termijn wat problemen geven, maar de perspectieven op middellange en lange termijn blijven uitgesproken gunstig ! Net zoals reeds in 20 andere EU-lidstaten en in de meeste delen van de wereld het geval is zullen melkveehouders moeten leren omgaan met de signalen van de markt.

Nieuwe kansen zijn belangrijker dan tijdelijke overgangsproblemen
Op langere termijn bekeken is de uitstap uit de quota een goede zaak voor de Belgische zuivelsector. De stijgende wereldvraag naar zuivel biedt aan alle partners in de zuivelketen nieuwe kansen , zowel naar volume als naar prijs. Ons land geniet van een goed klimaat voor gras- en melkproductie, onze melkveehouders kennen hun vak, we hebben een goede melkkwaliteit en ook op het vlak van duurzaamheid is al heel wat gerealiseerd. De zuivelindustrie is de afgelopen jaren grondig vernieuwd en uitgebreid, we beschikken over moderne, competitieve productiesites en we hebben zowel de producten als de know-how voor de export naar derde landen.

De Belgische Confederatie van de Zuivelindustrie (BCZ) heeft de voorbije jaren samen met het FAVV heel wat inspanningen geleverd om nieuwe exportlanden open te maken (erkenning voor China, Cuba, Rusland, …). BCZ heeft tevens meegewerkt aan een initiatief waarbij de Vlaamse en de Waalse regio een ambitieus project voor exportpromotie hebben ingediend bij de EU-Commissie. Begin mei 2015 weten of ons 2-jarig project met inzet van 1 miljoen euro op de regio’s Zuid-Oost-Azië en het Midden-Oosten van start kan gaan. Samen met de landbouworganisaties en met de diverse overheden wil de zuivelindustrie de nieuwe kansen grijpen ten bate van de ganse zuivel- en melkveesector !